در طول روز افراد زیادی را در خیابان می بینیم که لباس نظامی به تن دارند و ابزارهایی همراهشان است که علائم نظامی بودن را یادآور می شوند، حال ممکن است بپرسید برای استفاده از لباس و علائم نظامی دوره یا تشریفات خاصی باید گذرانده شود؟ یا هر کس آزاد است که از علائم و البسه نظامی استفاده کند؟ در این مقاله قصد داریم که چه کسانی مجاز به استفاده از البسه نظامی هستند و چه کسانی اگر چنین اقدامی کنند مرتکب جرم شده اند.
جرم انگاری استفاده از البسه و علائم نظامی
قانون گذار ایران در دو مورد استفاده از علائم و البسه نظامی را جرم انگاری کرده است. اولین مورد در ماده ۵۵۶ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بیان داشته است که:
هر کس بدون مجوز و به صورت علنی لباس های رسمی ماموران نظامی یا انتظامی جمهوری اسلامی ایران یا نشان ها، مدال ها یا سایر‌امتیازات دولتی را بدون تغییر یا با تغییر جزئی که موجب اشتباه شود مورد استفاده قرار دهد در صورتی که عمل او به موجب قانون دیگری مستلزم مجازات شدیدتری نباشد به حبس از سه ماه تا یک سال و یا جزای نقدی از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال محکوم خواهد شد. و در صورتیکه از این عمل خود سوء‌استفاده کرده باشد به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره – استفاده از البسه و اشیاء مذکور در این ماده در اجرای هنرهای نمایشی مشمول مقررات این ماده نخواهد بود.
نکاتی از ماده مذکور بیان می داریم:
- از مفهوم ماده مذکور متوجه می شویم که استفاده از علائم و البسه نظامی نیازمند مجوز رسمی است.
- استفاده از البسه و علائم نظامی باید به صورت علنی باشد، علنی بودن به این معنا أست که استفاده از وسایل مذکور باید در حضور دیگران باشد. بنابراین اگر کسی به صورت غیرعلنی از آن ها استفاده کند مرتکب جرم نشده است.
- منظور از البسه و علائم نظامی به موجب این ماده عبارتند از لباس های رسمی ماموران نظامی یا انتظامی جمهوری اسلامی ایران یا نشانها، مدال ها یا سایر‌امتیازات دولتی است.
- فرقی نمی کند که فرد مرتکب البسه و علائم نظامی را بدون تغییر یا با تغییر جزئی که موجب اشتباه شود مورد استفاده قرار دهد. در هر دو صورت مرتکب جرم شده است.
- مجازات فردی که از علائم و البسه نظامی سواستفاده می کند، در فرض سواستفاده یا عدم سواستفاده فرق می کند. یعنی اگر فردی بدون اینکه از لباس یا علائم نظامی سواستفاده کند، آن ها را مورد استفاده قرار دهد، مجازاتش حبس از سه ماه تا یک سال یا جزای نقدی از یک میلیون ریال و پانصد هزار ریال تا 6 میلیون ریال است، اما در فرضی که شخص از عمل خود سواستفاده کرده باشد به هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
استفاده از البسه نظامی در فیلم ها و سریال ها
حال با توجه به اینکه بیان کردیم ممکن است کسی از البسه نظامی سواستفاده نکند، ولی به صرف استفاده باز هم مجازات می شود، این سوال مطرح می شود که در فیلم ها و سریال ها بارها دیده ایم که از این البسه استفاده می شود آیا آن ها هم مرتکب جرم می شوند؟
تبصره ماده ۵۵۶ قانون مجازات به این سوال پاسخ می دهد که استفاده از البسه و اشیا نظامی در اجرای هنرهای نمایشی مشمول مقررات این ماده نخواهد بود. بنابراین استفاده از وسایل مذکور در فیلم ها و سریال ها جرم نیست و مجازات ندارد.
سواستفاده افراد نظامی از البسه و علائم نظامی
مورد دوم که قانون گذار استفاده از البسه و علائم نظامی را جرم انگار کرده است. سواستفاده افراد نظامی از این وسایل است.
ماده ١٢۶ قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح بیام می دارد
«هر نظامی که علنا نشانها و مدال‌ها و علایم و درجات نظامی و البسه نظامی داخلی یا خارجی را بدون تغییر یا با تغییر جزیی که موجب اشتباه شود بدون مجوز یا بدون حق، استفاده کند یا از لباس، موقعیت، شغل، کارت شناسایی خود برای مقاصد غیرقانونی استفاده کند به حبس از 6 ماه تا دو سال محکوم می‌شود، مگر اینکه به موجب این قانون یا قوانین دیگر مستلزم مجازات شدیدتری باشد که در این صورت به آن مجازات محکوم می‌شود.»
از این ماده می توان مطالب و نکاتی را به شرح زیر بیان داشت:
- مرتکب این ماده تمام افراد جامعه نمی توانند باشند و فقط شامل افراد نظامی می شود.
افراد نظامی چه کسانی هستند؟
در ماده ١ قانون نیروهای نظامی افراد نظامی را معرفی می کند:
- کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران وسازمان های وابسته.
- کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران و سازمان های وابسته.
- کارکنان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران و سازمان های وابسته و اعضای بسیج
- سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
- کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سازمان های وابسته.
- کارکنان مشمول قانون نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.
- کارکنان وظیفه از تاریخ شروع خدمت تا پایان آن.
- محصلان – موضوع قوانین استخدامی نیروهای مسلح – مراکز آموزش نظامی و‌انتظامی در داخل و خارج از کشور و نیز مراکز آموزش وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای‌مسلح.
- کسانی که به طور موقت در خدمت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هستند و طبق قوانین استخدامی نیروهای مسلح در مدت مزبور از اعضاء نیروهای مسلح محسوب می‌شوند.
این جرم باید به صورت علنی صورت بگیرد. عنصر مادی این جرم به دو شکل قابل تصور است: اولین حالت این است که فرد نظامی نشانها و مدال‌ها و علایم و درجات نظامی و البسه نظامی داخلی یا خارجی را بدون تغییر یا با تغییر جزیی که موجب اشتباه شود بدون مجوز یا بدون حق، استفاده کند. دومین حالت عنصر مادی عبارت است از استفاده فرد نظامی از لباس، موقعیت، شغل، کارت شناسایی خود برای مقاصد غیرقانونی.
میزان مجازات افراد نظامی در صورت ارتکاب چنین جرمی، حبس از 6 ماه تا دو سال محکوم می‌شود، مگر اینکه به موجب این قانون یا قوانین دیگر مستلزم مجازات شدیدتری باشد که در این صورت به آن مجازات محکوم می‌شود.
مراجع صالح در رسیدگی به جرایم استفاده از البسه و علائم نظامی
در خصوص مراجع صالح برای رسیدگی به جرایم افرادی که از البسه و علائم نظامی استفاده می کنند باید با توجه به مرتکب آن قائل به تفکیک شویم. به این صورت که اگر این جرم توسط افراد عادی غیر نظامی صورت بگیرد دادگاه عمومی کیفری، صالح به رسیدگی است. اگر این جرایم توسط افراد نظامی صورت بگیرد به موجب اصل ١٧٢ قانون اساسی مرجع صالح برای رسیدگی دادگاه های نظامی است.
در این خصوص فرقی هم نمی کند که فرد نظامی در حین انجام وظیفه مرتکب جرم شود یا در زمانی غیر از انجام وظیفه در هر صورت دادگاه نظامی صلاحیت رسیدگی را دارد. البته لازم به ذکر أست که اگر فرد نظامی در مقام ضابط دادگستری مرتکب این جرم شود دادگاه های عمومی کیفری صالح به رسیدگی هستند.
استفاده از البسه و علائم نظامی سایر کشورها
با توجه به مباحث فوق سوالی مطرح می شود که آیا استفاده از البسه و علائم نظامی سایر کشورها هم جرم است؟ ماده ۵۵٧ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات به این سوال پاسخ می دهد.
به این شرح که هر کس علنی و به صورت غیر مجاز لباس های رسمی یا متحدالشکل ماموران کشورهای بیگانه یا نشانها یا مدال ها یا سایر امتیازات دولت های خارجی در ایران را مورد استفاده قرار دهد به شرط معامله متقابل و یا در صورتی که موجب اختلال در نظم عمومی گردد مشمول مقررات ماده ۵۵۶ است.
به موجب این ماده اگر کسی البسه و علائم نظامی سایر کشورها را مورد استفاده قرار دهد مرتکب جرم نشده است مگر اینکه یکی از شروط زیر برقرار باشد:
- وجود معامله متقابل بین دو کشور: این شرط به این معناست که کشوری که البسه و علائم نظامی آن مورد استفاده قرار گرفته است برای افرادی که البسه و علائم نظامی ایران را مورد استفاده قرار می دهند مجازات تعیین کند.
- در صورتی که استفاده از البسه و علائم نظامی موجب اختلال در نظم عمومی گردد. با وجود یکی از این دو شرط، مرتکب به حبس از 6 ماه تا دو سال محکوم می‌شود.
پوشیدن لباس های نظامی برای افراد عادی در چه صورتی جرم است؟
هر کس بدون مجوز و به صورت علنی لباس های رسمی ماموران نظامی یا انتظامی جمهوری اسلامی ایران یا نشان ها، مدال ها یا سایر‌امتیازات دولتی را بدون تغییر یا با تغییر جزئی که موجب اشتباه شود مورد استفاده قرار دهد، مرتکب جرم شده است.
آیا پوشیدن البسه نظامی سایر کشورها در ایران جرم است؟
استفاده از البسه و علائم نظامی سایر کشورها به شرط معامله متقابل و یا در صورتی که موجب اختلال در نظم عمومی گردد، جرم است.
